In het algemeen wordt met 'pothuis' bedoeld een lage aanbouw, die staat tegen de gevel van een pand, meestal de zijgevel van een hoekhuis.
Maar ook wanneer het pothuis bijna net zo hoog is als de
begane grond,
spreken we van een pothuis,
al is in dat geval niet steeds duidelijk of het
om een
gewone aanbouw
gaat of om een pothuis. Die onduidelijkheid hangt samen met de functie.
We kunnen de ontwikkeling van het pothuis het best begrijpen, wanneer we aannemen dat de oorsprong ligt in een buitentrap naar de
kelder.
Onder meer om binnen ruimte te sparen, waren veel kelders van buitenaf bereikbaar. Als de kelder voor opslag van koopwaar gebruikt werd,
voorkwam men zo de hinder van het transport binnendoor. Daarom was er niet zelden een keldertrap in het huis,
èn een toegang vanaf de straat.
Vooral bij hoekpanden was deze buitentrap gemakkelijk aan te leggen, omdat de strook langs de gevel vaak eigendom was van de bezitter
van het huis.
Wanneer de toegang van buitenaf niet (meer) nodig was, konden de binnen- en een buitentrap gecombineerd worden:
een deur op de begane grond gaf dan toegang tot een overdekte keldertrap, die daardoor niet meer buiten lag.
Deze vorm van het pothuis lag meestal half bovengronds en half onder het
maaiveld.
Als het pothuis niet al te krap was, kon koopwaar vanuit de kelder direct aan klanten op straat verkocht worden.
Kelders werden vaak apart verhuurd, een toegang vanuit het
huis was dus niet altijd nodig. Was er binnen wel een keldertrap, dan kon het hele pothuis gemakkelijk als zelfstandig
'winkeltje' verhuurd worden. Het moest wel gaan om bedrijvigheid die niet veel ruimte vroeg, zoals die van een schoenlapper.
In Arabische landen zien we dergelijke minibedrijfjes nog vaak.
En nu de hoogte van het pothuis. Hoe hoger het pothuis, hoe minder de klanten door de knieën moesten.
Diende het pothuis wel voor de keldertrap, dan vereiste een laag pothuis dat die trap voor een deel binnenshuis lag.
Toen de oorspronkelijk particuliere stoepen steeds meer door het stadsbestuur aangekocht werden om voetgangers meer ruimte te geven
(het trottoir), zaten ook de pothuizen flink in de weg. Daarom zijn ze nu een zeldzaam verschijnsel geworden.
Tekst: Jean Penders (10-2017). Bronnen: zie literatuurlijst. Afbeelding: Jean Penders
