Granulatie is - in de
edelsmeedkunst -
een techniek waarbij men goud tot kleine
bolletjes laat stollen en dan vastsmelten op
een te versieren voorwerp, vaak een sieraad.
De techniek is duizenden jaren oud, maar ging in de loop van de
middeleeuwen
verloren en is pas recent weer tot leven gebracht.
Hoe krijg je de gewenste goudkorrels? In een pot wordt een laag
houtskoolstof gedaan en daarop worden - verspreid - goudsnippers gelegd.
Een volgende laag koolstof, goud, enzovoorts. De pot gaat op het vuur
tot het smeltpunt van het goud is bereikt. Het in het stof 'zwevende'
goud neemt dan vanzelf een ronde vorm aan. Dat was het eerste deel van het proces.
De korrels koelen af en worden met een zeef op grootte gesorteerd. Hoe krijg je
die soms wel heel minuscule korreltjes op de juiste plek en vast? De korrels
worden nat gemaakt met een vloeistof die èn koperhoudend is, èn kleeft.
De goudsmid kan nu met een dun penseel bolletje voor bolletje oppakken en op de
juiste plek leggen. Het gouden voorwerp wordt daarna heel zorgvuldig verwarmd
tot de juiste temperatuur.
Het smeltpunt van het koper is lager dan dat van goud en bovendien heeft
het goud van de korreltjes wat koolstof opgenomen en daardoor ligt ook
zijn smeltpunt ietsje lager dan dat van de gouden ondergrond, het smelt dus vast
zonder te vervormen. Er komt dus geen soldeer aan te pas.
Granulatie wordt wel verward met
filigrain.
Bij deze laatste decoratietechniek
gaat het om
gouddraad
(of zilverdraad), die op een gouden of
zilveren
voorwerp wordt
aangebracht volgens hetzelfde versmeltingsprocédé. Die draad is meestal versierd. Dat kan door hem plat te slaan
en daarna te draaien, zodat er een spiraal ontstaat. Of met een tang wordt
om de paar millimeter geknepen, zodat het lijkt alsof de draad uit bolletjes bestaat.
Hé! Dan lijkt het alsof gouden korrels tot een draad zijn aaneengesmolten.
Dat is dus imitatie-granulatie! Filigrain wordt vaak gecombineerd met granulatie.
De relatie tussen de technieken zit al in de naam. 'Granula' is latijn voor 'korrel'. Bij 'granulatie' gaat
het om het werken met de korrels en 'filigrain' betekent 'draad van korrels'.
Tekst: Jean Penders (05-2010). Bronnen: zie literatuurlijst. Afbeelding: Jean Penders